در مقالات پیشین به بررسی فضاهای کلیدی مانند بالاسری (اورهِد) و چاهک پرداختیم. اکنون، تمرکز خود را بر یکی از اساسی‌ترین و در عین حال کمتر مورد توجه قرار گرفته‌ترین اجزاء ساختاری آسانسور معطوف می‌کنیم: “ریل های راهنما آسانسور“. این پروفیل‌های فولادی بلند و دقیق، به مثابه ستون فقرات مسیر حرکت، وظیفه ی هدایت کابین و وزنه ی تعادل در راستای عمودی، تحمل نیروهای جانبی و ایفای نقش حیاتی در هنگام فعال شدن سیستم ترمز ایمنی (پاراشوت) را بر عهده دارند. کیفیت، دقت ابعادی، نصب صحیح و انطباق با استانداردها در مورد ریل آسانسور، تضمین‌کننده ی حرکت نرم، بی‌صدا، ایمن و با طول عمر بالای آسانسور است.
مرکز مشاوره آسانسور ایران در این مقاله ی فنی، به کالبدشکافی انواع ریل آسانسور کابین و وزنه ی تعادل می‌پردازد. از انواع روش‌های ساخت و پروفیل‌های مختلف گرفته تا جنس مواد، مشخصات مکانیکی کلیدی، معیارهای انتخاب و الزامات استاندارد ملی ایران (INSO 6303-1) و استانداردهای بین‌المللی مرتبط (ISO 7465)، همه و همه به تفصیل بررسی خواهند شد. این دانش برای مهندسان طراح، تیم‌های نصب و تکنسین‌های سرویس و نگهداری آسانسور در ایران، برای اطمینان از ایمنی و عملکرد بهینه ی سیستم، و برای انتخاب بهترین ریل آسانسور ضروری است.
ریل های راهنما آسانسور، فراتر از یک مسیر ساده، چندین نقش کلیدی و حیاتی ایفا می‌کنند:
اصلی‌ترین وظیفه، “هدایت کابین و وزنه ی تعادل در مسیری کاملاً عمودی و مستقیم“ است. این امر از نوسانات جانبی و انحراف از مسیر جلوگیری کرده و حرکت روان را تضمین می‌کند.
در حین حرکت، به ویژه هنگام بارگیری نامتعادل یا “شتاب‌گیری – شتاب‌دهی”، نیروهایی به کابین و وزنه ی تعادل وارد می‌شود. ریل‌ها این نیروها را جذب و به سازه ی ساختمان (از طریق براکت‌ها که در مقاله ی بعدی بررسی خواهیم کرد) منتقل می‌کنند.
حیاتی‌ترین نقش ایمنی ریل آسانسور، “فراهم کردن سطحی مقاوم و قابل اتکا برای عملکرد سیستم پاراشوت“ است. در مواقع اضطراری و سقوط احتمالی، فک‌های پاراشوت با درگیر شدن با ریل‌ها، کابین را متوقف می‌کنند. استحکام و کیفیت سطح ریل در این عملکرد، مرگ و زندگی است.
ریل‌های با کیفیت و نصب دقیق، به حداقل رساندن لرزش و صدای ناشی از حرکت کفشک‌ها (یا رولرها) بر روی ریل کمک شایانی می‌کنند و به تجربه بهتر کاربر می‌انجامند.
ریل های راهنما آسانسور عمدتاً بر اساس روش تولید و دقت ابعادی طبقه‌بندی می‌شوند:
فرآیند تولید: این ریل‌ها از طریق فرآیند کشش سرد (عبور از قالب‌های دقیق در دمای محیط) تولید می‌شوند. این فرآیند منجر به بهبود خواص مکانیکی، دقت ابعادی بالا، سطح بسیار صاف و پرداخت‌شده می‌شود.
ویژگی‌ها: استحکام بالا، صافی سطح عالی، تلرانس‌های ابعادی بسته.
کاربرد: به دلیل کیفیت بالا، عمدتاً برای هدایت کابین در آسانسورهای مسافری با سرعت‌های متوسط تا بالا (v>1 m/sv>1 m/s) و یا در مواردی که کیفیت حرکت و صدای کم اهمیت بالایی دارد، استفاده می‌شوند. قیمت آن‌ها معمولاً بالاتر است.
فرآیند تولید: در این روش، سطح ریل‌ها (معمولاً پس از یک مرحله اولیه شکل‌دهی مانند نورد گرم) توسط ماشین‌کاری (مانند فرزکاری یا صفحه‌تراشی) به دقت ابعادی و صافی سطح مورد نظر می‌رسد.
ویژگی‌ها: دقت ابعادی بسیار بالا، صافی سطح کنترل‌شده.
کاربرد: اغلب برای آسانسورهای با سرعت‌های بسیار بالا (v>2.5 m/sv>2.5 m/s) یا کاربردهای خاص که نیاز به تلرانس‌های بسیار دقیق دارند، استفاده می‌شوند. این نوع ریل آسانسور گران‌ترین نوع محسوب می‌شود.
فرآیند تولید: این ریل‌ها معمولاً با فرآیندهای شکل‌دهی ورق یا نورد گرم تولید می‌شوند و دقت ابعادی و صافی سطح کمتری نسبت به دو نوع دیگر دارند.
ویژگی‌ها: قیمت اقتصادی‌تر، دقت و صافی سطح پایین‌تر.
کاربرد: عمدتاً برای هدایت وزنه ی تعادل (که حساسیت کمتری به کیفیت حرکت دارد) و یا برای کابین آسانسورهای باری یا مسافری با سرعت پایین (v≤۱ m/sv≤۱ m/s) استفاده می‌شوند.
رایج‌ترین شکل پروفیل برای ریل های راهنما آسانسور، پروفیل T شکل است که به دلیل استحکام ساختاری مناسب و ایجاد سطوح هدایت خوب برای کفشک‌ها یا رولرها، به یک استاندارد صنعتی تبدیل شده است. ابعاد مختلفی از این پروفیل بر اساس ظرفیت و سرعت آسانسور و محاسبات مربوطه انتخاب می‌شوند.
انتخاب بهترین ریل آسانسور باتوجه به کاربرد های انواع آن بسیار مهم هست.
نام گذاری انواع ریل آسانسور معمولاً از الگوی T [عدد اصلی] – [نوع] پیروی می‌کند:
۱. T: نشان‌دهنده شکل پروفیل T شکل است.
۲. [عدد اصلی] (مانند 89 در T89): این عدد مهم‌ترین شناسه ی ابعادی است و عرضِ قسمت بالایی یا همان بال ریل را بر حسب میلی‌متر نشان می‌دهد.
۳. [نوع] (مانند /A یا /B): این بخش روش تولید نهایی و دقت ابعادی ریل را مشخص می‌کند:
/A: ریل کشش سرد رایج‌ترین نوع، دقت بالا، مناسب سرعت‌های کم تا متوسط.
/B: ریل ماشین‌کاری شده بالاترین دقت، مناسب سرعت‌های بالا و کاربردهای ویژه.
نکته: ریل‌های نورد گرم معمولاً این پسوند استاندارد را ندارند.
۴. فاق ریل: ابعاد مربوط به قسمت عمودی ریل T، یعنی ارتفاع فاق و عرض یا ضخامت فاق، مستقیماً در نام استاندارد ذکر نمی‌شوند. این ابعاد جزو مشخصات فنی تعریف‌شده برای هر سایز ریل (مانند T89 یا T127) هستند و باید از جداول استاندارد یا دیتاشیت سازنده استخراج شوند.
مثال: T89/A یعنی یک ریل آسانسور با پروفیل T شکل، عرض بال ۸۹ میلی‌متر، که با روش کشش سرد تولید شده است. ابعاد فاق آن طبق استاندارد ریل آسانسور مربوط به پروفیل T89 تعریف می‌شود.
انتخاب نوع و سایز ریل آسانسور مناسب بستگی به عوامل متعددی از جمله ظرفیت آسانسور، سرعت حرکت، ارتفاع مسیر، نوع کفشک‌ها (لغزشی یا غلطکی)، الزامات کیفیت حرکت و بودجه پروژه دارد و باید بر اساس محاسبات دقیق مهندسی و مطابق با استانداردهای ملی و بین‌المللی انجام شودتا استاندارد ریل آسانسور به درستی رعایت شود.
ماده ی اصلی سازنده ی ریل های راهنما آسانسور، فولاد ساختمانی است. انتخاب گرید مناسب فولاد بر اساس الزامات استحکام کششی و تنش تسلیم (مقاومت ماده در برابر نیرو) صورت می‌گیرد که باید قادر به تحمل نیروهای وارده، به خصوص در هنگام عملکرد پاراشوت، باشد. استاندارد ریل آسانسور استانداردهایی مانند ISO 7465 و به تبع آن استاندارد ملی ایران (INSO 6303-1)، حداقل مقادیر لازم برای این مشخصات مکانیکی را تعیین می‌کنند (معمولاً استحکام کششی در محدوده ی ۳۷۰ N/mm2370 N/mm۲ تا ۵۲۰ N/mm2520 N/mm۲ یا گریدهای معادل مانند St37 یا St52 در سیستم نام‌گذاری قدیمی‌تر یا S235JR و S275JR در سیستم EN).
سایر مشخصات فنی مهم انواع ریل آسانسور عبارتند از:
انحراف مجاز از خط مستقیم در طول مشخصی از ریل (مثلاً حداکثر X میلی‌متر در هر ۵ متر طول). صافی برای حرکت روان و جلوگیری از گیر کردن کفشک‌ها حیاتی است.
میزان چرخش مجاز حول محور طولی ریل.
دقت در ابعاد کلیدی پروفیل (عرض تیغه، ضخامت، زاویه ی قائمه بودن سطوح هدایت).
صافی و زبری سطح هدایت ریل که بر سایش کفشک‌ها، صدا و کیفیت حرکت تأثیر مستقیم دارد. این پارامتر با (میانگین زبری محاسبه شده) اندازه‌گیری می‌شود.
استاندارد ملی ایران برای آسانسورهای برقی INSO 6303-1 که هم راستا با استاندارد اروپایی EN 81-20/50 است، و الزامات دقیقی را برای استاندارد ریل آسانسور مشخص می‌کند:
تعیین حداقل استحکام کششی و تنش تسلیم مجاز.
مشخص کردن ابعاد استاندارد پروفیل‌های T شکل و تلرانس‌های مجاز برای هر بعد.
تعیین حداکثر انحراف مجاز.
مشخص کردن طراحی، ابعاد، جنس و نحوه ی اتصال لقمه‌ها (صفحات اتصال‌دهنده ی دو شاخه ریل متوالی). لقمه‌ها باید استحکام کافی برای انتقال نیروها را داشته باشند و نحوه ی اتصال پیچ‌ها (معمولاً ۴ یا ۶ پیچ در هر اتصال) و گشتاور سفت کردن آن‌ها اهمیت دارد. همچنین باید فاصله ی انبساطی کوچکی بین انتهای دو شاخه ی ریل در محل اتصال برای جبران انبساط و انقباض حرارتی در نظر گرفته شود.
استاندارد ریل آسانسور، روش‌ها یا الزاماتی را برای محاسبه و تأیید استحکام ریل‌ها تحت بارهای وارده (نیروهای هدایت، نیروهای پاراشوت و بارهای کمانشی) ارائه می‌دهد. این محاسبات تعیین‌کننده ی حداکثر فاصله ی مجاز بین براکت‌های نگهدارنده ریل است.
استاندارد ISO 7465 نیز به طور خاص به استاندارد ریل آسانسور و لقمه‌های اتصال آن‌ها می‌پردازد و مشخصات فنی و ابعادی دقیق‌تری را برای پروفیل‌های T شکل استاندارد ارائه می‌دهد که معمولاً به عنوان مرجع توسط تولیدکنندگان ریل در سراسر جهان استفاده می‌شود.
انتخاب نوع و سایز صحیح ریل برای یک پروژه ی خاص، تصمیمی مهندسی است که باید بر اساس عوامل زیر گرفته شود تا بهترین ریل آسانسور انتخاب شود:
تعیین کننده نیروهای استاتیکی و دینامیکی وارده.
سرعت بالاتر نیازمند ریل‌های دقیق‌تر (کشش سرد یا ماشین‌کاری) و استحکام بالاتر است.
پاراشوت‌های آنی نیروهای ضربه‌ای بزرگتری نسبت به پاراشوت‌های تدریجی وارد می‌کنند.
طول بلندتر ریل‌ها، اهمیت محاسبات کمانش را افزایش می‌دهد.
رطوبت بالا یا محیط‌های خورنده ممکن است نیاز به پوشش‌های محافظ (مانند گالوانیزه) داشته باشند (هرچند سطوح هدایت معمولاً پوشش داده نمی‌شوند).
برای آسانسورهای لوکس یا بیمارستانی، استفاده از ریل‌های کشش سرد حتی در سرعت‌های پایین‌تر برای حرکت نرم‌تر، توجیه‌پذیر است.
موازنه ی بین هزینه و عملکرد فنی.
ریل های راهنما آسانسور، اگرچه اغلب در پس زمینه ی ساختار آسانسور قرار دارند، اما نقشی بی‌بدیل در تضمین ایمنی، عملکرد صحیح و کیفیت حرکت ایفا می‌کنند.
درک تفاوت بین انواع ریل آسانسور (کشش سرد، ماشین‌کاری، نورد گرم)، آشنایی با مشخصات فنی کلیدی (جنس، استحکام، صافی، ابعاد) و تسلط بر الزامات استاندارد ملی ایران INSO 6303-1 و استانداردهای بین‌المللی، برای تمام فعالان صنعت آسانسور کشور، از طراحان و مهندسان محاسب گرفته تا نصابان و بازرسان فنی، امری حیاتی برای انتخاب بهترین ریل آسانسور است. انتخاب و نصب صحیح ریل‌ها متناسب با استاندارد ریل آسانسور، سرمایه‌گذاری در ایمنی و طول عمر آسانسور است. در دوره رایگان و تخصصی نقشه خوانی آسانسور با سرفصل آشنایی با نقشه خوانی ریل آسانسور می توانید در پروژه ها نصب درستی داشته باشید.
شماره تلفن: 44427261 021
واتساپ پشتیبانی: 09390698910
ایمیل: info@liftcoach.ir
آدرس: تهران، جنت آباد جنوبی، بلوار لاله شرقی، نبش یاسمن
© تمام حقوق وب سایت برای محمد سپهری محفوظ می باشد.
