در دنیای مهندسی آسانسور، هر جزء، از پیچیده‌ترین سیستم‌های کنترلی گرفته تا ساده‌ترین اجزاء مکانیکی، نقشی حیاتی ایفا می‌کند. با این حال، برخی بخش‌ها، علی‌رغم اهمیت بنیادین شان، کمتر مورد توجه دقیق قرار می‌گیرند. چاهک آسانسور، که در زبان فنی رایج به آن “پیت آسانسور” نیز گفته می‌شود، یکی از همین اجزاء حیاتی اما غالباً کمتر به آن پرداخته شده است. این فضا، که در پایین‌ترین قسمت چاه آسانسور قرار دارد، صرفاً یک گودال بتنی نیست؛ بلکه بخشی مهندسی‌شده با الزامات ساختاری، ابعادی، ایمنی و عملکردی دقیق است که مستقیماً بر عملکرد روان، ایمنی کاربران و تکنسین‌ها و طول عمر تجهیزات آسانسور تأثیر می‌گذارد.
در این مقاله از سری مقالات فنی مرکز مشاوره آسانسور ایران، قصد داریم نگاهی عمیق و مهندسی به چاهک آسانسور بیندازیم. از ساختار و ابعاد استاندارد آن طبق استاندارد ملی ایران (نسخه ی INSO 6303) گرفته تا چالش‌های حیاتی مانند عایق‌بندی رطوبتی و نکات کلیدی اجرایی، ابعاد چاهک آسانسور و تمام جنبه‌های مهم این بخش بنیادین را بررسی خواهیم کرد. درک صحیح این موارد برای مهندسان طراح، سازندگان ساختمان، شرکت‌های نصاب آسانسور و تیم‌های نگهداری، امری ضروری است.
چاهک آسانسور به فضایی در چاه آسانسور گفته می‌شود که از تراز پایین‌ترین طبقه توقف آسانسور شروع شده و تا کف چاه امتداد می‌یابد. این فضا کارکردهای متعددی دارد:
مهم‌ترین کارکرد چاهک آسانسور، تأمین یک فضای خالی ایمن در زیر کابین و وزنه ی تعادل (در صورت وجود) هنگامی که به پایین‌ترین حد حرکت خود می‌رسند، است. این فضا برای محافظت از تکنسین‌هایی که ممکن است برای بازرسی یا تعمیرات وارد چاهک شوند، حیاتی است.
چاهک محل نصب اجزای مهمی از سیستم آسانسور است، از جمله:
تجهیزاتی که برای متوقف کردن ایمن کابین یا وزنه ی تعادل در صورت عبور از پایین‌ترین حد مجاز طراحی شده‌اند. این ضربه‌گیرها می‌توانند از نوع پلی اورتان برای سرعت‌های پایین یا هیدرولیکی برای سرعت‌های بالاتر باشند که انرژی جنبشی را مهار می‌کنند.
بخشی از سیستم ترمز ایمنی (گاورنر) که وظیفه ی حفظ کشش سیم بکسل گاورنر را بر عهده دارد.
مانند چراغ روشنایی چاهک، پریز برق، کلید توقف اضطراری و در برخی موارد خاص، سیستم‌های تخلیه ی آب (در صورت نیاز).
چاهک آسانسور امکان دسترسی به بخش‌های زیرین کابین و وزنه ی تعادل را برای سرویس و نگهداری فراهم می‌کند.
ساختار چاهک آسانسور باید از استحکام کافی برای تحمل بارهای وارده از ضربه‌گیرها (در هنگام عمل کردن)، وزن تجهیزات نصب‌شده و همچنین مقاومت در برابر فشارهای جانبی خاک (در صورت قرارگیری در زیرزمین) برخوردار باشد. معمولاً دیواره‌ها و کف چاهک از بتن مسلح ساخته می‌شوند.
بر اساس الزامات استاندارد ملی آسانسور ایران (INSO 6303-1 و استانداردهای مرتبط)، ابعاد چاهک آسانسور تعیین می‌شود. این ابعاد به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:
سرعت بالاتر نیازمند کورس حرکتی بیشتر برای ضربه‌گیرها و در نتیجه عمق بیشتر چاهک است.
ضربه‌گیرهای هیدرولیکی معمولاً به فضای بیشتری نسبت به فنری‌ها نیاز دارند.
ارتفاع قطعات و تجهیزات زیر کابین در محاسبه ی ابعاد و فضای ایمن و استاندارد چاهک تاثیر بسزایی دارد.
استاندارد، حداقل فضایی را برای ایمنی تکنسین در چاهک الزامی می‌کند که ابعاد مشخصی (معمولاً به صورت مکعب یا مکعب مستطیل) دارد و باید در زیر مسیر حرکت کابین و وزنه تعادل تأمین شود. ابعاد چاهک آسانسور باید به اندازی ای باشد تا مکعبی با اندازه های ۱۰۰ سانتیمتر در ۶۰ سانتیمتر در ۵۰ سانتیمتر روی یکی از وجوهش در این فضای ایمن جای گیرد. بر اساس الزامات تصریح شده در استاندارد فاصله قائم بین کف چاهک و پایین ترین قسمت کابین می بایست دست کم ۵۰ سانتیمتر باشد.
همچنین نوع آسانسور (کششی یا هیدرولیک) در طراحی سازه ی چاهک بسیار تعیین کننده است.
عدم رعایت ابعاد استاندارد چاهک، به خصوص عمق آن، می‌تواند منجر به عدم امکان نصب صحیح تجهیزات، عدم تأمین فضای ایمنی کافی و در نتیجه عدم دریافت گواهی استاندارد و پایان کار ساختمان شود.
یکی از مهم‌ترین و چالش‌برانگیزترین جنبه‌های اجرایی چاهک آسانسور، به ویژه در مناطق با سطح آب زیرزمینی بالا یا بارش زیاد، عایق‌بندی رطوبتی آن است. نفوذ آب به داخل چاهک می‌تواند عواقب جدی به دنبال داشته باشد. از جمله:
آب و رطوبت باعث زنگ‌زدگی و خوردگی شدید اجزای فلزی مانند ضربه‌گیرها، فلکه ی کششی گاورنر، ریل‌های راهنما، درب طبقه پایین و سازه‌های فولادی می‌شود.
نفوذ آب به جعبه‌ها و سیم‌کشی‌های الکتریکی (روشنایی، کلید توقف) می‌تواند باعث اتصال کوتاه، قطعی و خطرات برق‌گرفتگی شود.
به خصوص در ضربه‌گیرهای هیدرولیکی، آلودگی روغن با آب می‌تواند عملکرد صحیح آن‌ها را مختل کند.
تجمع آب، رشد قارچ و کپک و لغزندگی سطح، سلامت محیط چاهک را برای تکنسین‌ها ناامن و ناسالم می‌کند. ماندگاری آب و رطوبت باعث ایجاد بوی نامطبوع در چاه و گسترش آن به ساختمان می‌شود.
انتخاب روش مناسب عایق‌بندی (مانند استفاده از پوشش‌های سیمانی پلیمری نفوذگر، ورق‌های PVC یا HDPE، پوشش‌های قیری پلیمری، یا بتن‌های آب‌بند و استفاده از پوشش عایق های نانو) باید با توجه به شرایط پروژه، میزان فشار هیدرواستاتیک آب و توسط متخصصین انجام شود. اجرای دقیق جزئیات آب‌بندی در محل اتصال دیوارها به کف و دور لوله‌ها یا داکت‌های عبوری، بسیار حیاتی است.
کنترل دقیق ابعاد داخلی چاهک پس از بتن‌ریزی و قبل از شروع عملیات نصب آسانسور ضروری است. تلورانس‌های مجاز ابعاد چاهک آسانسور باید رعایت شوند.
کف چاهک باید صاف، تراز و مقاوم باشد، تا امکان نصب صحیح و پایدار ضربه‌گیرها فراهم شود.
در صورتی که عمق چاهک از حد مشخصی (طبق استاندارد) بیشتر باشد، نصب یک نردبان ثابت و ایمن برای دسترسی الزامی است.
تأمین روشنایی کافی و دائمی در چاهک (با کلید کنترل در دسترس) برای انجام ایمن بازرسی‌ها و تعمیرات ضروری است.
نصب یک کلید توقف در محل مناسب و قابل دسترس در چاهک، برای قطع اضطراری برق آسانسور توسط تکنسین، الزامی است.
چاهک باید همواره تمیز و عاری از زباله، نخاله ساختمانی و آب‌های سطحی نگه داشته شود.
در طول دوره ی ساخت و ساز و قبل از نصب کامل آسانسور، دهانه ی چاهک باید به طور ایمن پوشانده یا حفاظ‌گذاری شود تا از سقوط افراد یا اشیاء جلوگیری شود.
چاهک آسانسور، اگرچه در پایین‌ترین و پنهان‌ترین بخش سیستم قرار دارد، اما فونداسیون ایمنی و عملکرد صحیح آسانسور محسوب می‌شود. ساخت دقیق و مطابق با استاندارد، توجه ویژه به عایق‌بندی رطوبتی به عنوان یک چالش رایج در ایران، و نصب صحیح تجهیزات ایمنی آن، از الزامات اولیه برای هر پروژه ی موفق آسانسور است. نادیده گرفتن جزئیات فنی و اجرایی در این بخش می‌تواند منجر به مشکلات عملکردی، هزینه‌های تعمیراتی گزاف و مهم‌تر از همه، به خطر افتادن ایمنی کاربران و پرسنل فنی شود. توجه به این “بنیان پنهان”، گامی اساسی در جهت ارتقاء کیفیت و ایمنی صنعت آسانسور در کشور است.
در مقاله بعدی از سری مقالات فنی مرکز مشاوره آسانسور ایران، به سراغ بالاترین نقطه چاه، یعنی “بالاسری (اورهِد) آسانسور” خواهیم رفت و الزامات فنی و ایمنی آن فضا را بررسی خواهیم کرد.
شماره تلفن: 44427261 021
واتساپ پشتیبانی: 09390698910
ایمیل: info@liftcoach.ir
آدرس: تهران، جنت آباد جنوبی، بلوار لاله شرقی، نبش یاسمن
© تمام حقوق وب سایت برای محمد سپهری محفوظ می باشد.
